पोस्ट नं 90

 पोस्ट नं 90 
*************************
दुसरा खंड- धम्मदीक्षेची मोहीम
Campaign of Conversion
*************************
भाग दुसरा- परिव्राजकांची धम्मदीक्षा
Conversion of Parivrajakas
4. बुद्धांचे पहिले प्रवचन (पुढे चालू)- अष्टांग मार्ग किंवा सदाचाराचा मार्ग (iii) 
The Buddha's First Sermon- Ashtanga Marga or The Path of Righteousness
*************************

28) "सम्यक कर्मान्त" (Right Action) हे योग्य वर्तनाची (behaviour) शिकवण देते. दुसऱ्याच्या भावना आणि त्यांचे हक्क यांचा मान राखून प्रत्येक कृती करावी अशी याची शिकवण आहे."

29) "सम्यक कर्मान्ताचे प्रमाण कोणते? जीवनाच्या मूलभूत नियमांशी सुसंगत असे वर्तन हे त्याचे प्रमाण होय."

30) "एखाद्याची वागणूक ज्या वेळी या नियमांशी सुसंगत असते त्या वेळी ती सम्यक कर्मान्ताला अनुसरून आहे असे समजावे."

31) "प्रत्येक व्यक्तीला आपला चरितार्थ चालवायचा असतो. परंतु चरितार्थाचे अनेक मार्ग आहेत. काही वाईट आहेत, काही चांगले आहेत. ज्यांच्यामुळे इतरांची हानी होते किंवा इतरांच्यावर अन्याय होतो ते वाईट मार्ग होत. दुसऱ्याची हानी किंवा त्यांच्यावर अन्याय न करता उपजिविका करण्याचे जे मार्ग ते चांगले होत. याला "सम्यक आजीविका" (Right Livelihood) म्हणतात."

32) "सम्यक व्यायाम" (Right Endeavour) म्हणजे अविद्या नष्ट करण्याचा प्राथमिक प्रयत्न करणे होय. अविद्या नष्ट करणे म्हणजे या दुःखदायक कारागृहातून बाहेर जाण्याच्या दारापर्यंत पोहोचून पुढील मार्ग मोकळा करणे होय."

33) "सम्यक व्यायामाचे चार हेतू असतात:"

34) "अष्टांग मार्गाशी विरोधी अशा चित्तवृत्तींना प्रतिबंध करणे हा एक हेतू होय."

35) "अशा प्रकारच्या ज्या चित्तवृत्ती अगोदरच उत्पन्न झाल्या असतील तर त्यांचे दमन करणे हा दुसरा हेतू होय."

36) "अष्टांग मार्गाला आवश्यक अशा चित्तवृत्ती (states of mind) उत्पन्न करण्यास माणसाला सहाय्य करणे हा तिसरा हेतू होय."

37) "अशा प्रकारच्या ज्या चित्तवृत्ती अगोदरच अस्तित्वात आल्या असतील त्यांंची वाढ आणि विकास करणे हा चौथा हेतू होय."

38) ""सम्यक स्मृतीला" जागरुकपणा व विचारीपणा (mindfulness and thoughtfulness) यांची आवश्यकता असते. मनाची सतत जागृती हा त्याचा अर्थ होय. दुष्ट वासनांवर मनाचा पहारा ठेवणे हे सम्यक स्मृतीचे दुसरे नाव होय."

39) "परिव्राजकहो, सम्यक दृष्टी, सम्यक संकल्प, सम्यक वाचा, सम्यक कर्मान्त, सम्यक आजीविका, सम्यक व्यायाम आणि सम्यक स्मृती प्राप्त करुन घेण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या व्यक्तीच्या मार्गात पाच अडथळे किंवा बंधने असतात."

40) "लोभ, द्वेष, आळस व सुस्ती, संशय आणि अनिश्चय हे पाच अडथळे होत. म्हणून हे अडथळे दूर करणे आवश्यक आहे. हे अडथळे म्हणजेच बंधने होत. आणि ते दूर करण्याचा मार्ग समाधी होय. परंतु हे परिव्राजकहो, 'समाधी' म्हणजेच 'सम्यक समाधी' नव्हे हे लक्षात घ्या. तिचे स्वरुप अगदी निराळे आहे."

41) "समाधी म्हणजे केवळ चित्ताची एकाग्रता. वरील पाच अडथळ्यांना अटकाव करणाऱ्या स्वयंप्रेरित अशा ध्यानावस्थांच्या मार्गावर ती आपल्याला नेते यात शंका नाही."

42) "परंतु ह्या ध्यानाच्या अवस्था तात्पुरत्या असतात. त्यामुळे अडथळ्यांना केलेला अटकाव हा देखील तात्पुरताच ठरतो. मनाला स्थायी स्वरुपाचे वळण लावणे हे आवश्यक आहे. अशा प्रकारचे कायम स्वरुपाचे वळण केवळ सम्यक समाधीनेच लावता येईल."

43) "समाधीमुळे अडथळ्यांना फक्त तात्पुरताच अटकाव होतो. म्हणून ती केवळ नकारात्मक स्थिती होय. तिच्यात मनाला वळण लावले जात नाही. सम्यक समाधी ही सकारात्मक असते. ती मनाला एकाग्रतेचे आणि एकाग्रतेच्या काळात कुशल कर्माचा (Good Deeds and Thoughts) विचार करण्याचे शिक्षण देते. आणि त्याला अनुसरुनच अडथळ्यांमुळे निर्माण होणाऱ्या अकुशल कर्माकडे (Bad Deeds and Bad Thoughts) आकर्षित होण्याची मनाची प्रवृत्ती ती नष्ट करते."

44) "सम्यक समाधी मनाला चांगल्या गोष्टीचा विचार करण्याची व नेहमीच चांगल्या गोष्टीचा विचार करण्याची सवय लावते. सम्यक समाधी चांगल्या कृती करण्यास आवश्यक अशीच प्रेरणा मनामध्ये निर्माण करीत असते."

*****************************
क्रमश: .....
रोज वाचा, "बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"
पुढील भागात:
५. बुद्धांचे पहिले प्रवचन (पुढे चालू)- शीलमार्ग
*********************