पोस्ट नं 66

 पोस्ट नं 66 
*"बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"*
प्रथम खंड- "बोधिसत्त्व हे बुद्ध कसे झाले"
*************************
भाग पाचवा- बुद्ध आणि त्यांचे पूर्वकालीन
2. 'तत्त्ववेत्ता कपिल' 
Kapila - The Philosopher
*************************

1) भारतवर्षातील प्राचीन तत्ववेत्त्यांत कपिल हा अग्रगण्य होता.

2) त्याचा तत्त्वज्ञानविषयक दृष्टीकोन अनन्य होता. आणि तत्वज्ञ म्हणून त्याचे स्थान अद्वितीय होते. त्याच्या तत्वज्ञानाला सांख्य तत्वज्ञान असे ओळखले जाई.

3) त्याच्या विचारातील मूलतत्वांचे स्वरुप थक्क करुन टाकणारे होते.

4) सत्याला पुराव्याचा आधार पाहिजे. सांख्य तत्वज्ञानाचे हे पहिले तत्व होय. पुराव्याखेरीज सत्य असू शकत नाही.

5) सत्य सिद्ध करण्यासाठी कपिलाने सिद्धतेचे फक्त दोन मार्ग मानले:

i) प्रत्यक्ष ज्ञान

ii)अनुमान.

6) प्रत्यक्ष ज्ञान म्हणजे आपल्या समोरील वस्तूचे आपल्या मनाला होणारे आकलन.

7) अनुमान तीन प्रकारचे आहेत:

i) कारणावरुन कार्य ओळखणे; जसे ढगांच्या अस्तित्वावरुन पावसाचे अनुमान काढणे.

ii) कार्यावरुन कारण ओळखणे; जसे दरीतून वाहणाऱ्या ओहोळाला पूर आल्यावरुन डोंगरावर पाऊस पडत असल्याचे अनुमान काढणे. आणि

iii) साम्य; जसे मनुष्य जेव्हा हालचाल करतो तेव्हा तो जागा बदलत असतो, असे आपण अनुमान काढतो; त्याचप्रमाणे ज्या अर्थी तारे निरनिराळ्या ठिकाणी दिसतात त्या अर्थी त्यांना गती असली पाहीजे.

8 ) त्याचे दुसरे तत्व सृष्टीच्या उत्पत्तीसंबंधी होते. सृष्टीची उत्पत्ती आणि तिचे कारण.

9) हे विश्व निर्माण करणारा कोणीतरी निर्माता आहे हा सिद्धांत कपिलाने अमान्य केला. ज्याप्रमाणे मातीतून मडके तयार होते, किंवा सुतापासून कापड तयार होते; त्याप्रमाणे उत्पन्न वस्तूंचे अस्तित्व कारणात असते असे त्याचे मत होते.

10) विश्व एखाद्या निर्मात्याने निर्माण केले हा सिद्धांत अमान्य करण्यासाठी कपिलाने पुढे केलेला हा पहिला आधार होय.

11) परंतु आपल्या मताच्या पुष्ट्यर्थ त्याने इतरही काही आधार दिले आहेत.

*************************
क्रमश: .....
रोज वाचा, "बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"
पुढील भागात:
भाग पाचवा- बुद्ध आणि त्यांचे पूर्वकालीन
२. तत्त्ववेत्ता कपिल (ii)
*********************