पोस्ट नं 250

 पोस्ट नं 250 
*************************
बुद्ध आणि त्यांचा धम्म~
लेखक: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर
*************************
पाचवा खंड- संघ
Book V- The Sangh
*************************
भाग दुसरा- भिक्खू: बुद्धाची भिक्खूविषयी संकल्पना
Part II- The Bhikkhu: the Buddha's Conception of Him
*************************
4. भिक्खू आणि उपासक 
The Bhikkhu and the Upasaka
************************

1) धम्मामध्ये भिक्खूचा धम्म आणि उपासकाचा धम्म यांत विशेष भेद करण्यात आला आहे.

2) भिक्खू हा ब्रम्हचर्याला बांधलेला आहे. ही गोष्ट उपासकाची नाही. उपासकांना लग्न करता येते.

3) *भिक्खूला घर अथवा कुटुंब असू शकत नाही.* ह्याच्या उलट उपासकाला घर आणि कुटुंब असते.

4) *भिक्खूला मालमत्ता बाळगता येत नाही.* उपासकाला ती ठेवता येते.

5) *भिक्खूला हत्त्या न करण्याचा निर्बंध आहे.* उपासकाला तसा निर्बंध नाही.

6) *पंचशीलाचे नियम दोघांनाही पाळावयाचे असतात. परंतु भिक्खूला ते प्रतिज्ञारूप असतात.* ते मोडल्यास तो शिक्षेस पात्र होतो. उपासकाच्या बाबतीत ते पाळण्याजोगे नीतीनियम किंवा तत्त्व या स्वरूपाचे असतात. (Precepts to be followed.)

7) *पंचशीलांचे परिपालन हे भिक्खूच्या बाबतीत सक्तीचे असते.* उपासकाच्या बाबतीत ते त्याच्या इच्छेवर अवलंबून असते.

8). तथागतांनी असा हा भेद का केला असावा? काहीतरी सबळ कारण असल्याशिवाय ते असा भेद करणार नाहीत.

9) भगवंतांनी त्या भेदाचे कारण कुठेही स्पष्ट केलेले नसल्यामुळे ते तर्काने जाणावे लागते. काहीही असले तरी ते कारण जाणणे आवश्यक आहे.

10) *आपल्या धम्माच्या साहाय्याने या जगात सदाचरणाचे राज्य स्थापन करावे असा बुद्धांचा उद्देश होता यात संशय नाही.* म्हणूनच तर तथागतांनी आपला धम्म

भिक्खू अथवा उपासक असा भेद न करता सर्वांना शिकविला.

11) परंतु बुद्धांना माहीत होते की, सामान्य माणसाला केवळ धम्म शिकविल्याने सदाचरणावर आधारलेला आदर्श समाज निर्माण होणे शक्य नाही.

12) आदर्श हा व्यवहार्य असला पाहिजे. एवढेच नव्हे तर तो व्यवहार्य कसा आहे हे उदाहरणाने यथार्थ पटविले पाहिजे. तेव्हाच लोक त्याच्यासाठी झटतात आणि तो कृतीत उतरविण्याचा प्रयत्न करतात. (An ideal must be practical, and must be shown to be practicable.)

13) ही अशी झटण्याची वृत्ती निर्माण करण्यासाठी आणि सामान्य माणसाला हा आदर्श अव्यवहार्य नसून व्यवहार्य आहे हे पटविण्यासाठी त्या आदर्शानुसार वर्तन ठेवणाऱ्या समाजाचे चित्र सामान्य माणसापुढे ठेवणे आवश्यक आहे.

14) *संघ म्हणजे भगवंतांनी शिकवलेल्या धम्माचे आचरण करणाऱ्या समाजाचा नमुना आहे.*

15) म्हणूनच भगवंतांनी भिक्खू आणि उपासक ह्यांच्यामध्ये भेद केला. *भिक्खू म्हणजे बुद्धांचा आदर्श समाजाचा मार्ग दाखविणारा प्रकाश* आणि शक्यतो त्या *भिक्खूच्या पावलावर पाऊल ठेवून जाणे हे उपासकाचे काम आहे.*

16) दुसऱ्या एका प्रश्नाचे उत्तर देणे आवश्यक आहे. आणि तो प्रश्न म्हणजे *भिक्खूचे कार्य काय?*

17) भिक्खूने केवळ व्यक्तीगत साधनेला वाहून घ्यावयाचे की त्यांनी लोकांना मार्गदर्शन करून त्यांची सेवा करावयाची?

18) *त्यांनी दोन्हीही कार्ये केली पाहिजेत.*

19) व्यक्तीगत साधनेशिवाय तो मार्गदर्शनास लायक ठरत नाही. म्हणून तो स्वतः प्रथम संपूर्ण सर्वश्रेष्ठ, धार्मिक, ज्ञानसंपन्न अशी व्यक्ती असला पाहिजे. यासाठीच त्याने व्यक्तिगत साधना करण्याचा सतत प्रयत्न केला पाहिजे. (Practice self-culture)

20) भिक्खू गृहत्याग करतो; परंतु तो जगापासून निवृत्त होत नाही. गृहत्याग करण्यात त्याचा हेतू, ज्यांना गृहासंबंधी आसक्ती वाटते परंतु ज्यांचे जीवन दुःख आणि दैन्य यांनी व्याप्त असून जे असहाय्य असतात, अशा गृहस्थांची किंवा अशा लोकांची सेवा करण्याची संधी व स्वातंत्र्य मिळावे हा असतो.

21) *धम्माचे मूलतत्त्व करुणा हे आहे आणि त्या तत्त्वानुसार प्रत्येकाने प्राणिमात्रावर प्रेम केले पाहिजे आणि त्याची सेवा केली पाहिजे.* भिक्खू करुणेच्या परिपालनास अपवाद नाही.

22) भिक्खू स्वतःच्या आध्यात्मिक व व्यावहारिक संस्कारात कितीही परिपूर्ण असला (however perfect in self-culture) तरी, जर तो मानवजातीच्या दुःखाबाबत उदासीन असेल तर तो *'भिक्खू'* या संज्ञेला पात्र ठरत नाही. त्याला इतर काही संज्ञेने संबोधिता येईल पण भिक्खू या संज्ञेने नाही.

*भाग दुसरा समाप्त*
**********************
For English: See the link in comment section

*************************
क्रमश: .....
रोज वाचा, "बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"
पुढील भागात:
भिक्खूची कर्तव्ये
*१. भिक्खूची नवदीक्षितांसंबंधी कर्तव्ये*
*************************