पोस्ट नं 170

 पोस्ट नं 170 
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग चवथा- धम्म म्हणजे काय नाही?
Part IV- What is Not- Dhamma?
4. आत्म्यावरील विश्वास हा खरा धम्म नव्हे 
Belief in Soul is not Dhamma
************************

1) भगवान बुद्धांनी म्हटले आहे की, आत्म्यावर आधारलेला धर्म हा काल्पनिक धर्म आहे. (based on speculation)

2) कोणीही आत्मा पाहिलेला नाही किंवा आत्म्याशी संभाषण केलेले नाही.

3) आत्मा अज्ञात आणि अदृश्य आहे.

4) जी गोष्ट वास्तव आहे ती गोष्ट आत्मा नसून मन (mind) आहे. मन हे आत्म्यापासून भिन्न आहे.

5) तथागत म्हणाले, "आत्म्यावर विश्वास ठेवणे निरुपयोगी आहे."

6) म्हणून आत्म्यावर आधारलेला धर्म आपल्याला योग्य नाही.

7) असा धर्म केवळ भ्रामक समजुतींचा, अंधश्रद्धांचा जनक ठरतो.

8). बुद्धांनी हा प्रश्न येथेच सोडलेला नाही. त्यांनी त्या प्रश्नाची सांगोपांग चर्चा केली आहे.

9) आत्म्याच्या अस्तित्वावरील विश्वास हा देखील ईश्वरावरील विश्वासाइतकाच सर्वसाधारण (common) आहे.

10) आत्म्याच्या अस्तित्वावरील विश्वास हे ब्राम्हणी धर्माचे एक अंग होते.

11) ब्राम्हणी धर्मात जीवाला 'आत्मा' किंवा 'आत्मन्' संबोधितात.

12) ब्राम्हणी धर्मात आत्मा हे त्या तत्त्वविशेषाला नाव देण्यात आले आहे, की जे शरीरापासून वेगळे; परंतु शरीराच्या आत आणि जन्मापासून शरीरात वास्तव्य करते.

13) आत्म्याच्या अस्तित्वावरील विश्वासात तदनुषंगिक दुसरेही विश्वास अंतर्भूत होतात.

14) आत्मा शरीराबरोबर मरण पावत नाही. तो दुसऱ्या जन्माच्या वेळी दुसऱ्या शरीरात जन्म घेतो.

15) शरीर हे आत्म्याचा एक पेहरावच आहे.

16) "बुद्ध आत्म्यावर विश्वास ठेवीत असे काय?" नाही; तो विश्वास ठेवीत नसे. आत्म्यासंबंधी त्याच्या सिद्धांताला अनात्मवाद (An-atta) असे म्हणतात.

17) अशरीरी आत्मा मानला तर त्याच्यासंबंधाने अनेक प्रश्न उदभवतात. आत्मा काय आहे? तो कोठून आला? शरीराच्या मृत्यूनंतर त्याचे काय होते? तो कोठे जातो? शरीराच्या मृत्यूनंतर तो कोणत्या स्वरूपात राहतो? किती काळ तो तेथे राहतो? या सर्व प्रश्नांची उत्तरे बुद्धाने आत्म्याचे अस्तित्व मानणाऱ्या लोकांकडून मागितली.

18) आत्म्याची कल्पना किती अस्पष्ट आहे हे त्यांनी आपल्या नेहमीच्या, फेरतपासणीच्या (cross examination) पद्धतीने दाखविले.

19) जे आत्म्याच्या अस्तित्वावर विश्वास ठेवीत त्यांना आत्म्याचा आकार व आकृती कशी आहे हे त्यांनी विचारले.

20) आनंदाला त्यांनी सांगितले, "आत्म्यासंबंधी नानाविध मते आहेत. काही लोक म्हणतात, 'माझ्या आत्म्याला आकार आहे, आणि तो अत्यंत सूक्ष्म आहे.' दुसरे काही म्हणतात की, 'आत्म्याला रूप आहे आणि तो अनंत आहे आणि सूक्ष्मही आहे.' आणखी काही असे म्हणतात की, 'तो निराकार आणि अनंत आहे."

21) "आनंद, आत्म्यासंबंधी नानाप्रकारची मते आहेत."

22) "जे आत्म्याच्या अस्तित्वावर विश्वास ठेवतात त्यांची आत्म्यासंबंधी कल्पना काय आहे?" हाही बुद्धाचा दुसरा प्रश्न होता. कोणी म्हणतात 'आत्मा हा सुखदुःखाच्या अनुभवाची क्रिया आहे.' दुसरे कोणी म्हणतात की, 'नाही; माझा आत्मा सुखदुःखाच्या अनुभवाची क्रिया नाही, तो अननुभवशील आहे.' आणखी दुसरे म्हणतात, 'नाही; माझा आत्मा सुखदुःखाच्या अनुभवाची क्रिया असून अनुभवशीलता हा त्याचा धर्म आहे.' आत्म्यासंबंधी अशा विविध कल्पना आहेत.

23) यानंतर बुद्धाने जे आत्म्याच्या अस्तित्वावर विश्वास ठेवतात त्यांना शरीराच्या मरणोत्तर आत्म्याची काय स्थिती होते असा प्रश्न विचारला.

*************************
For English: See the link in comment section

*************************
क्रमश: .....
रोज वाचा, "बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"
पुढील भागात:
४. आत्म्यावरील विश्वास हा खरा धम्म नाही (ii)
*************************