पोस्ट नं 157

 पोस्ट नं 157 
*************************
तिसरा खंड- भगवान बुद्धांनी काय शिकविले
Book III- What the Buddha Taught
*************************
भाग तिसरा- धम्म म्हणजे काय?
Part III- What is Dhamma?
3. निब्बाण प्राप्त करणे हा धम्म आहे (iii) 
To Live in Nibbana is Dhamma
**************************

32) माणसाला दग्ध करणारे आणि त्याचे सुख घालवणारे असे, दुःखाचे मूळ कशात आहे, हे वरील प्रवचनात स्पष्ट झाले आहे. *माणसांच्या राग-द्वेषावर अग्नीचे रूपक योजून बुद्धाने येथे माणसाच्या असुखाचे परिणामकारक स्पष्टीकरण केले आहे.*

(analogy of burning fire to the working of human passions)

33) राग-द्वेषाच्या आधीन होण्याने मनुष्य दुःखी होतो. *राग, द्वेष हे विकार म्हणजे मनुष्याच्या निब्बाणस्थितीपर्यंत पोहोचण्याच्या मार्गात अडचणी निर्माण करणाऱ्या शृंखलाच आहेत.* ज्या क्षणी मनुष्य ह्या विकारांपासून मुक्त होतो त्या क्षणीच तो निब्बाण मार्ग आक्रमू लागतो.

34) भगवान बुद्धांच्या मते ह्या *विकारांचे तीन प्रकारचे वर्ग* आहेत.

35) पहिल्या वर्गात *तृष्णेतून उद्भवणारे कामुकता आणि लोभ* हे विकार येतात.

36) दुसऱ्या वर्गात *वितृष्णेतून उद्भवणारे घृणा, क्रोध आणि द्वेष* हे दोष येतात.

37) तिसऱ्या वर्गात *अविद्येतून उद्भवणारे जडता, मूर्खता आणि मूढता* हे दोष येतात.

38) पहिल्या (राग) व दुसऱ्या (द्वेष) अग्नीचा संबंध भावना आणि इतरांसंबंधीचा दृष्टीकोन आणि भूमिका यांच्याशी निगडित आहे. तर तिसऱ्या प्रकारचा अग्नी (मोह) हा जे सर्व विचार सत्यापासून भिन्न असतात त्यांच्याशी निगडित आहे.

39) भगवान बुद्धांच्या निब्बाण सिद्धांतासंबंधी काही गैरसमजुती आहेत.

40) निब्बाण शब्दाचा व्युत्पत्तीदृष्ट्या अर्थ *फुंकर घालून विझविणे किंवा मालविणे असा आहे.*

41) या शब्दाच्या व्युत्पत्तीचा आधार घेऊन *टीकाकारांनी निब्बाणसिद्धांत अर्थहीन बनविला आहे.*

42) ते असे मानतात की, निब्बाण म्हणजे सर्व मानवी विकार मालविणे, आणि ही क्रिया मृत्यूसमान आहे.

43) असा वाकडा अर्थ लावून त्यांनी निब्बाण सिद्धांत हास्यास्पद बनविण्याचा प्रयत्न केला आहे.

44) *टीकाकार लावतात तसा निब्बाणाचा अर्थ भगवान बुद्धाला अभिप्रेत नव्हता.* हे जो कोणी अग्नी-प्रवचनाचा (अग्निस्कंधोपम सूक्ताचा) भाषादृष्टया अभ्यास करतील त्यांच्या लक्षात येईल.

45) अग्निस्कंधोपम सूक्तात जीवन म्हणजे अग्नी आणि मृत्यू म्हणजे तो मालविणे असे म्हटलेले नाही. तिथे म्हटले आहे की, रागाग्नी, द्वेषाग्नी आणि मोहाग्नी जळत आहेत.

46) सर्व प्रकारच्या प्रवृत्तींना पूर्णपणे मालवून टाकावे असे अग्नीसूक्त म्हणत नाही. ते एवढेच म्हणते की, पेटत्या ज्वालेला अधिक इंधन पुरवू नका.

47) दुसरी गोष्ट अशी की, टीकाकार निब्बाण आणि परिनिब्बाण यांत भेद न करण्यात चुकले आहेत.

48) उदानात असे सांगितले आहे, *"जेव्हा शरीर नाश पावते, पाहाणे थांबते, संज्ञा नाहीशा होतात, चलन-वलनादी क्रिया थांबतात, चेतना जाते, तेव्हा परिनिब्बाण घडते.* परिनिब्बाण म्हणजे पूर्णपणे मालविणे, नाहीसे होणे."

*************************
For English: see the link in comment section

*************************
क्रमश: .....
रोज वाचा, "बुद्ध आणि त्यांचा धम्म"
पुढील भागात:
३. निब्बाण प्राप्त करणे हा धम्म आहे (iv)
*************************